Legt een camera de werkelijkheid vast?

Legt een camera de werkelijkheid vast? Om maar gelijk stelling te nemen: nee, een foto is volgens mij geen objectieve weergave van de werkelijkheid. Met een foto geven we onze interpretatie van de wereld om ons heen weer. Wij kiezen bewust een bepaald standpunt, een lens, en voor veel of weinig scherptediepte. We kiezen het moment van vastleggen en het kader (wat komt wel en niet op de foto). En we hebben een referentiekader waarmee we naar onze omgeving kijken: een houthakker kijkt nu eenmaal anders naar een bos dan een bioloog.

In mijn fotografieworkshops vraag ik de cursisten vaak om de foto die ze willen maken vooraf te visualiseren. Hoe komt dat wat je voor je ziet er op de foto uit te zien? Daarbij gaat het niet alleen om bovenstaande zaken waarmee je als fotograaf kiest wat je wilt laten zien, maar ook om de beperkingen die de techniek met zich meebrengt.

Denk daarbij bijvoorbeeld aan het dynamisch bereik, de hoeveelheid helderheidswaarden tussen het lichtste punt en het donkerste punt van een scène. Op een zonnige dag met wat sluierbewolking zit er tussen dit lichtste en  donkerste punt ongeveer 14 stops verschil. Ons oog kan dit nog goed aan. Wij zien nog doortekening in de lucht en in de schaduw. De sensor in de spiegelreflexcamera kan helaas maar 8-9 stops aan (compactcamera 5-6) en maakt de lucht daarom helemaal wit en de schaduw pikzwart. Dat geeft de landschapsfoto die je wilt maken een heel andere uitstraling! Het is goed je dit van te voren te realiseren zodat je je maatregelen kunt nemen.

Je kunt de weergave van witte en zwarte tinten op de foto simuleren door je ogen dicht te knijpen en door je oogharen te kijken. Je merkt dan dat details in de schaduw verdwijnen en de lucht een groot wit vlak wordt. Onderstaande foto is bij zonsopgang gemaakt, wanneer het contrastverschil nog laag is. Kom je hier later op de dag terug, dan zijn of de donkere delen van de foto helemaal zwart, of, als je dat niet wilt en daarom gaat overbelichten, de lichte delen in de lucht en het water helemaal wit.

Wil je het contrastverschil precies weten, gebruik dan de spotmeter of als je die hebt de lichtmeter. Dan weet je zeker of je camera het verschil in contrast aan kan. Is het verschil te groot (dus meer dan 8 stops bijvoorbeeld), dan zul je je toevlucht moeten nemen tot HDR, een grijs verloopfilter, inflitsen, een reflectiescherm of een keuze moeten maken wat je goed belicht op de foto wilt hebben en wat minder belangrijk is.

Een ander verschil tussen hoe wij de wereld zien en hoe de camera die werkelijkheid weergeeft, is dat de meesten van ons de wereld driedimensionaal zien. Uitzonderingsgevallen daargelaten. Mensen zoals ik die met één oog heel slecht zien, zien de wereld om zich heen namelijk als een plat vlak, net zoals de camera dus. Daarmee ben ik als fotograaf in het voordeel omdat ik geen vertaalslag hoef te maken van drie- naar tweedimensionaal. Of op z'n Cruijffiaans: “Elk nadeel heb z'n voordeel”.  Zelf kun je dit natuurlijk prima nabootsen door één oog te sluiten.

Verder is er een verschil in beeldhoek. Wij zien het hele landschap voor ons, de camera  afhankelijk van het objectief wat je kiest, maar een beperkt deel. En dan ook nog in een vaste verhouding van 3:4, 2:3 of 1:1. Niet voor niets zie je fotografen dit vaak simuleren door op deze manier door hun handen te kijken:

Als laatste verschil tussen hoe wij de wereld zien en hoe we dat op de foto vastleggen, wil ik nog het fotograferen van bewegende onderwerpen noemen. De fotograaf bepaalt of de beweging wel of niet weergegeven wordt. In onderstaand voorbeeld wilde ik op de poster echt de snelheid van het fietsen laten zien en koos ik dus voor een lange sluitertijd. Hierdoor lijkt het alsof de fietser met een enorme vaart aan komt rijden. Maar in werkelijkheid kan het best zo zijn dat hij maar 15 kilometer per uur fietst....